Ticaret Hukukuna Genel Bir Bakış: İş Dünyasının Temel Kuralları

Avukat Torun Topçu

Ekonomik hayatın kalbi olan ticari faaliyetler, bireyler ve şirketler arasındaki alım-satım, üretim, pazarlama gibi süreçleri kapsar. Bu dinamik ve karmaşık ilişkiler ağını düzenleyen, ticari işlemlere hukuki güvence sağlayan ve ticaretin güven içinde yürümesini temin eden hukuk dalına Ticaret Hukuku denir. Türk Ticaret Kanunu başta olmak üzere birçok yasal düzenlemeyi içinde barındıran Ticaret Hukuku, iş dünyasının sağlıklı bir şekilde işlemesi için vazgeçilmez bir role sahiptir.

Bu yazımızda, Ticaret Hukuku'nun temelini oluşturan ticari işletme ve tacir kavramlarını, şirket türlerini, kıymetli evrakı ve ticari uyuşmazlıkların çözüm yollarını ele alacağız.

Ticari İlişkinin Temeli: Ticari İşletme ve Tacir

Ticaret Hukuku'nun merkezinde iki temel kavram yer alır: ticari işletme ve tacir.

• Ticari İşletme: Esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedefleyen, devamlı ve bağımsız bir şekilde yürütülen ticari, sınai veya diğer iktisadi faaliyetlerin bir araya geldiği kuruluştur. Bir işletmenin ticari işletme sayılması için belirli bir büyüklük ve gelir eşiğini aşması gerekir.
• Tacir: Bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye tacir denir. Gerçek kişiler (şahıslar) tacir olabileceği gibi, ticaret şirketleri (anonim şirket, limited şirket vb.) de kanun gereği tacir sayılır. Tacir olmanın, özellikle Türk Ticaret Kanunu kapsamında, bir takım avantajları (ticaret siciline kayıt, ticari defter tutma zorunluluğu, ticari karine ve fatura hükümleri gibi) ve yükümlülükleri (basiretli iş adamı gibi davranma, ticari defter tutma, haksız rekabette bulunmama gibi) bulunmaktadır.

İş Ortaklıkları: Şirket Türleri

Ticari hayatta faaliyet gösteren en yaygın yapılar, şirketlerdir. Türk Ticaret Kanunu, başlıca şu şirket türlerini düzenler:

• Şahıs Şirketleri:
  • Kollektif Şirket: Ortakların şirket borçlarından sınırsız ve müteselsilen sorumlu olduğu, kişisel sorumluluğun ön planda olduğu şirket türüdür.
  • Komandit Şirket: Bir veya birden fazla ortağın sorumluluğunun sınırsız olduğu (komandite ortak), bir veya birden fazla ortağın ise belirli bir sermaye ile sınırlı sorumlu olduğu (komanditer ortak) şirket türüdür.
• Sermaye Şirketleri:
  • Anonim Şirket (A.Ş.): Sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı sadece malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket türüdür. Ortakların sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye payıyla sınırlıdır. Halka açılabildikleri için büyük ve kurumsal işletmeler tarafından tercih edilir.
  • Limited Şirket (Ltd. Şti.): Bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulan, esas sermayesi belirli ve bu sermayenin paylara bölünmüş olduğu şirket türüdür. Ortakların sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye payı ile sınırlıdır. Genellikle orta ölçekli işletmeler için tercih edilir.
  • Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket: Komandite ortakların sınırsız, komanditer ortakların ise sermaye paylarıyla sınırlı sorumlu olduğu, sermayesi paylara bölünmüş bir şirket türüdür.

Şirketlerin kuruluşu, işleyişi, organları (genel kurul, yönetim kurulu/müdürler), sermaye artırımı/azaltımı, birleşme, bölünme ve sona erme süreçleri Ticaret Hukuku tarafından detaylıca düzenlenir.

Ticari İşlemlerin Güvencesi: Kıymetli Evrak

Kıymetli evrak, içerdiği hakkın, senetten ayrı olarak devredilemediği, hakkın senede bağlı olduğu evraktır. Ticaret Hukuku'nda iş dünyasındaki güvenli ödeme ve kredi ilişkileri için büyük önem taşırlar. Başlıca kıymetli evrak türleri şunlardır:

• Poliçe: Üçlü bir ilişkiyi içeren, keşidecinin (emri veren) muhataba (ödeyecek olan) belirli bir meblağı lehtara (ödeme yapılacak kişi) ödemesi emrini içeren havale niteliğinde kıymetli evraktır.
• Bono (Emre Yazılı Senet): Keşidecinin (borçlu), belirli bir meblağı belirli bir kişiye (lehtar) belirli bir tarihte ödemeyi taahhüt ettiği senettir.
• Çek: Bankaya hitaben yazılan, belirli bir meblağın hamiline (çeki elinde bulundurana) veya lehtara ödenmesini emreden ödeme aracıdır.
• Hisar Senedi (Pay Senedi): Anonim şirketlerde ortaklık payını temsil eden kıymetli evraktır.
• Tahvil: Şirketlerin veya devletin borçlanarak para toplamak amacıyla çıkardığı, belirli bir faiz ve vadeye sahip borçlanma senetleridir.

Kıymetli evrakın düzenlenmesi, devri, ödenmesi ve bunlardan doğan hakların korunması özel hükümlere tabidir.

Ticari Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları

Ticari hayatta anlaşmazlıklar kaçınılmazdır. Ticaret Hukuku, bu uyuşmazlıkların çözümüne yönelik çeşitli mekanizmalar sunar:

• Dava Yolu (Ticaret Mahkemeleri): Ticaret Hukuku'ndan doğan uyuşmazlıklar, genellikle Ticaret Mahkemelerinde görülür. Ticaret Mahkemeleri, ticari nitelikteki davalara bakmak üzere özel olarak görevlendirilmiş ihtisas mahkemeleridir.
• Arabuluculuk: Dava açmadan önce, özellikle ticari davaların çoğunda, tarafların bir arabulucu huzurunda anlaşmaya varmaya çalışmaları zorunludur. Arabuluculuk, daha hızlı ve daha az maliyetli bir çözüm sunar.
• Tahkim: Tarafların, aralarındaki uyuşmazlığın devlet mahkemeleri yerine, kendi seçtikleri hakemler tarafından çözülmesini kararlaştırmalarıdır. Ticari hayatta özellikle uluslararası uyuşmazlıklarda sıkça tercih edilen bir yoldur.

Ticaret Hukuku, iş dünyasının güvenilirliğini, şeffaflığını ve düzenini sağlayan temel direklerden biridir. Ticari faaliyetlerde bulunan her gerçek ve tüzel kişi için, bu alandaki temel hak ve yükümlülükleri bilmek, olası hukuki riskleri minimize etmek ve ticari ilişkileri sağlam temellere oturtmak açısından hayati öneme sahiptir. İş kurma, şirket işlemleri, sözleşmeler veya ticari uyuşmazlıklar gibi konularda bir avukattan hukuki danışmanlık almak, doğru adımları atmak ve hak kaybı yaşamamak adına kritik bir adımdır.

Avukat Torun Topçu.